Polonia i FPA w Austrii – Historia

Pierwszą falę emigracyjną Polaków na teren Austrii tworzy emigracja polityczna po klęsce konfederacji barskiej (1768–1772), dlatego też zyskała ona nazwę emigracji barskiej. Następnie po pierwszym rozbiorze Polski według szacunkowych danych wyemigrowało kolejnych paręset osób. W trakcie rozbiorów i po upadku państwa polskiego emigracja, a w zasadzie na tamten czas migracja, była bardzo duża. Same tereny Galicji to około 78 tysięcy kilometrów kwadratowych, na których żyło ponad 8 milionów ludzi. Podróże „za chlebem” były na porządku dziennym. Najbardziej znaczący przypływ Polaków na tereny Austrii datujemy na lata 30. XIX wieku. Wtedy to utworzyły się duże skupiska naszych rodaków w takich miastach jak Wiedeń, Graz czy Leoben. W samym Wiedniu mieszkało wtedy około 2000 Polaków. Dzięki ustawie z 1837 roku o stowarzyszaniu sięzałożono pierwszą polską organizację akademicką „Ognisko” (1864) i pierwszą polską organizację chrześcijańską „Ojczyzna”. W następnych latach powstała szkoła polska (1884), Związek Polaków „Strzecha” (1894), Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (1896) i inne organizacje. W 1908 roku ze składek pol- skich fundatorów, m.in. Floriana i Heleny Ziemiałkowskich, w trzeciej dzielnicy Wiednia zostaje zakupiona kamienica, w której utworzono „Dom Polski”. Później w „Domu Polskim” mieściła się biblioteka, „Szkółka Polska” oraz siedziby orga- nizacji „Ojczyzna” i „Strzecha”. W latach 30. XX wieku na terenie Wiednia dzia- łało już kilkanaście organizacji, wszystkie skupione w „Związku stowarzyszeń polskich”, a były to m.in. „Ognisko”, „Siła”, „Ojczyzna”, „Przytulisko”, „Naprzód”, „Strzecha”, „Oświata”, „Proletarjat”, „Liga Kobiet”, „Związek Młodzieży Polskiej”, „Związek emerytów”, „Opieka nad szkolnictwem” i inne.

Podczas pierwszej wojny światowej wyemigrowały z Polski ponad 2 miliony osób, z czego do krajów monarchii habsburskiej udało się 640 tysięcy, głównie z Galicji i Bukowiny. Do samego Wiednia wyjechało około 257 tysięcy osób. Kolejna duża fala emigracyjna to okres drugiej wojny światowej, kiedy wyjechały lub zostały siłą wywiezione z Polski ponad 2 miliony 800 tysięcy osób.

Po drugiej wojnie światowej, w 1945 roku, więźniowie pierwszego niemiec- kiego obozu koncentracyjnego utworzonego poza granicami III Rzeszy w Mauthausen-Gusen, zakładają w Linz „Związek Polaków w Górnej Austrii”. W okresie powojennym przebywało na terenie Austrii między 80 a 350 tysięcy osób polskiego pochodzenia. Liczba ta stale się zmieniała ze względu na bardzo dużą emigrację ludności wewnątrz Europy i do Ameryki.

Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku do Austrii napłynęła kolejna, 30-tysięczna fala emigrantów z Polski. W wyniku tego wyodrębnia się silna i dość jednorod- na 40-tysięczna polska grupa etniczna. Wprowadzenie stanu wojennego w Pol- sce (1981–1983) wywołuje fale emigracji politycznej, która dociera również do Austrii. W okresie od 1981 do 1989 roku przyjechało na teren Austrii 46 tysięcy osób, co stanowiło 7,6% całej emigracji politycznej z Polski. Większość Polaków traktowała Austrię jako kraj tranzytowy, dlatego z tej grupy pozostało jedynie 7000 osób, które później przyjęły obywatelstwo austriackie.

Zmiany ustrojowe w Polsce doprowadziły do powstania nowej organizacji, mającej być odpowiedzią na potrzeby przybyłych do Austrii Polaków. Ponieważ zdecydowana ich większość zamieszkuje Wiedeń, dlatego też tam została zareje- strowana nowa organizacja o charakterze dachowym „Wspólnota Polskich Orga- nizacji w Austrii – Forum Polonii”. Siedzibą tej organizacji został „Dom Polski” w trzeciej dzielnicy Wiednia przy ulicy Boerhaavegasse 25, który obecnie jest siedzibą Polskiej Akademii Nauk – Stacji Naukowej w Wiedniu. W tym miejscu warto przypomnieć, że „Dom Polski” został odebrany Polakom po przyłączeniu Austrii do Rzeszy. Po zakończeniu II wojny światowej budynek ten zwrócono. Niestety, w połowie lat 80. został on przekazany nowo powstałej placówce PAN-u w Wiedniu. Mimo tego Związek Polaków „Strzecha” wraz z bogatą biblioteką utrzymuje swoją historyczną siedzibę w tym budynku, podobnie jak inne organi- zacje, takie jak Polskie Towarzystwo „Sokół”, Klub Sierpień ’80, Polskie Stowarzy- szenie Sportowe czy wcześniej wspomniane Forum Polonii.

W latach 90. polscy emigranci stanowili na terenie Austrii trzecią co do wiel- kości grupę obcokrajowców. Wyprzedzają nas tylko emigranci z państw byłej Jugosławii i Turcji. Polska grupa napływowa jest bardzo charakterystyczna. Były to osoby przed czterdziestym rokiem życia, przy czym 49% miało wykształcenie średnie, 11% – wykształcenie wyższe, a aż 26% pracowało w szkolnictwie, ad- ministracji państwowej lub służbie zdrowia. Jedynie 8,7% z nich posługiwało się językiem niemieckim. Ciekawostką jest również fakt, że osoby z Polski z wyższym wykształceniem stanowiły 11% ogółu emigrantów, przy czym odsetek osób z wyższym wykształceniem w społeczeństwie polskim wynosił 6,5%. Polska gru- pa etniczna stanowiła wówczas 3,5% ludności Austrii, z czego jedynie 65% mia- ło legalne zatrudnienie. Na szczęście z roku na rok liczba osób zatrudnionych legalnie wzrasta. Na przykład w 2008 roku tylko w samym Wiedniu pracowało legalnie ponad 21 tysięcy Polaków.

Ostatnią falę emigrantów z naszego kraju datujemy od 2004 roku – jest to tzw. emigracja poakcesyjna. W ciągu 10 lat po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej do Austrii przyjechało ponad 23 tysiące Polaków. Charakterystyczne dla tej grupy emigracyjnej jest to, że Polacy rzadziej występują o obywatelstwo austriackie. W roku 2004 przyjęło je 774 Polaków. Kilka lat później, w 2011 roku, było to je- dynie 91 osób. Tendencja ta od kilku lat pozostaje na tym samym poziomie. Ge- neralnie możemy powiedzieć, że po ostatniej fali migracji poakcesyjnej sytuacja naszych rodaków wyraźnie się ustabilizowała. Co ciekawe, około 8–10 tysięcy Po- laków co tydzień wyjeżdża do kraju, a około 50% Polaków pracuje na budowach. Szacuje się, że sezonowo pracuje w Austrii około 50 tysięcy osób, z czego 31 tysięcy to kobiety. Ta ostatnia fala emigracji przyniosła też nowe oczekiwania w stosunku do struktur organizacji polonijnych. W wyniku tego została założona nowa orga- nizacja dachowa „Federacja Polaków w Austrii”. Skupia ona organizacje, działaczy niezależnych i środowiska, których głównym celem jest pielęgnacja tożsamości i kultury narodowej oraz propagowanie wartości chrześcijańskich i patriotycz- nych. Federacja powstała z ruchu społecznego, umożliwiającego dyskusję nad pro- blemami polskich emigrantów w Austrii i na całym świecie. Duży nacisk kładzie na odbudowę aktywnego środowiska Polonii austriackiej oraz jej wizerunku.

Na terenie całej Austrii mieszka obecnie 63 429 obywateli polskich oraz 59 753 obywateli austriackich, którzy podają swoją narodowość jako polską. Obywatele ci wraz z osobami, które są zameldowane czasowo, pracownikami sezonowymi i osobami, które w sposób wahadłowy poruszają się między Polska a Austrią, tworzą grupę, którą w szerokim rozumieniu określamy współczesną Polonią.

Wielkość Polonii w Austrii szacujemy więc na 130–190 tysięcy osób. Jeśli chodzi o skalę zatrudnienia, to jesteśmy piątą grupą obcokrajowców stanowiącą 10% udziału w rynku pracy. W samej stolicy Austrii jesteśmy (po Niemcach) drugą co do wielkości grupą obywateli z krajów UE.